Makaleler

Her alanda olduğu gibi aile şirketlerinde de kadınların çok önemli ve belirleyici rolleri vardır. İster doğrudan işin günlük akışının içinde yer alsın, ister aile işinin dışında çalışsın, isterse ev hanımı olarak evin yükünü çeksin kadınlar, ailenin bütünlüğünün sağlanması, birlik ve beraberliğin oluşturulması ve daha da önemlisi sağlıklı bir etkileşim ve iletişim ortamının oluşturulmasında belirleyicidirler.

Aile şirketlerinde kadınların rolleri ve bu konuda yapabilecekleri ile ilgili bazı tespitlerimizi aşağıda sıraladık:

• Kadınlar; büyükanne, kayınvalide, anne, evin kızı, gelin gibi rolleri ile aile birliğinin vazgeçilmez bir üyesidir. Kadının içinde yer almadığı bir aileden söz etmek oldukça zordur. Aile şirketleri özde ailenin iş girişimi olduğundan aile bütünlüğü içindeki her bireyin, bu girişime katkısı ve etkisi vardır.
• Kadınların öncelikle ailenin daha sonra işletmenin geleceği bakımından son derece belirleyici olan yeni nesillerin yetiştirilmesindeki etki ve katkıları sözlere dökülemeyecek kadar önemlidir. Nitekim annelerin elinde sağlıklı bir biçimde yetişen, potansiyellerini en verimli biçimde gerçekleştirebilen çocuklar, gerek kendi hayatlarında gerekse ailenin işinde başarılar sağlarken; özellikle annelerin ve babaların yanlış yaklaşımlarından dolayı güzel yetişemeyen ve hem aile hem işletme için kaybedilmiş çocuk ve gençlerin sayısı az değildir.
• Kadınlar, genellikle ailenin iç işleriyle ilgilidirler. Babalar ise daha çok aile ortamının dışındaki işler ile ilgilidirler. Yoğun şehir yaşantısı, kadının daha fazla iş hayatı içinde yer almasını sağlamış ise de cinsiyetlerin geleneksel rol algıları ve uygulamaları önemli ölçüde aynıdır.
• Aile şirketlerine ilişkin gözlemlerimiz, çekirdek girişimi yapan kişi ya da kişilerin, dışarıda bıraktığı izlenim her ne kadar farklı olsa da anne veya eş olarak aile içindeki bayanlara danıştıkları, onlardan habersiz hareket etmedikleri, onların onaylarına ihtiyaç duyduklarını gösteriyor. Öyle ki çoğu aile şirketinin ilk kuruluş yıllarında kadınların fiilen işin içinde yer aldıkları, işin gelişmesi için aktif çaba harcadıkları bilinmektedir.
• Kadınların, iş girişimini yapan kişilerin özellikle anneleri ya da eşlerinin işin kuruluşundan bütün gelişim süreçlerine kadar etkili hatta yer yer belirleyici olduklarını söylemek mümkündür. Özellikle küçük yerleşim yerlerinden büyük şehirlere göç etmiş ve buradaki işi kavramış, yetişme süreçlerinde anne otoritesinin daha da öne çıktığı ailede iş girişiminin her noktasında annelerin, bağlayıcı bir rol oynaması söz konusu olabilmektedir.
• Çoğu zaman doğrudan işin içinde olmazlarsa bile anneler, eşler, gayri-ihtiyari eve taşınan işleri dinlemek, ödenmeyen çeklerin, kaybedilen paraların, vergi borçlarının, üretim hatalarının ve benzerinin acısını çekmek durumunda kalmaktadırlar. Eşlerin ya da çocukların yaşadıkları bu sıkıntılara ortak olup, bu sıkıntıların aşılmasında aktif destek olan kadınların varlığı işi daha kolay kılmaktadır. Buna karşılık gerek aile birliğine gerekse işe duyarsız olan anne ve eşlerin işin iyileşmesine değil daha da kötü bir hal almasına neden oldukları da bilinen bir gerçektir.
• Evin kızı rolü ile genç bayanların, gerek ailenin gerekse aile işletmesinin tepesindeki kişileri mevcut rollerini en iyi biçimde oynamaların da önemli katkıları olduğu ya da tam tersi etkide bulunabildikleri unutulmamalıdır. Genç bayanların yetişme biçimleri, eğitimleri, iş için yetişmeleri, kariyer planları ve en önemlisi sosyal yaşantıları ve ilişkileri ile aileyi ihya ettikleri gibi kimi zaman bütün işlerin güçlerin bırakılarak sadece genç bayanın sorunları ile uğraşılmasını sağlayabildikleri bilinmektedir.
• Gelin rolü ile kadınların evlendikleri eşin ailesi ve aile işletmesi içindeki yerleri ile de dikkat çekmeleri söz konusudur. Bir gelin olarak kadınların aile işletmesinde dengelerin korunmasını sağlayan bir rol oynamak suretiyle işe çok önemli bir katkıda bulunması mümkündür. Tersine yıllardır iş ortamında kurulmuş bulunan dengeleri alt üst etmeleri kardeşleri veya baba ile çocukları birbirine düşürmeleri de mümkün olabilmektedir.
• Dağılan aile şirketlerine ilişkin araştırmalarda ortaklığın bozulmasına neden olan faktörler sıralamasında doğrudan işin içinde yer alsın ya da almasın kadınların önemli bir yer tuttuğunu ortaya koymuştur. Öyle ki özellikle eşleri kardeş ve ortak olarak iş yapan elti konumundaki bayanların, çoğu zaman birbirlerini izledikleri, para harcamalarında yarışa girdikleri, birbirleri ile uğraştıkları, çocuklarının okullarından kullandıkları otomobile, yaşadıkları evlere ve eşyalara kadar bir çok alanda gereksiz karşılaştırmalara girebildikleri bilinmektedir. Böylece aile şirketinin kurulması ve gelişmesinde olduğu gibi dağılması sürecinde de bayanların önemli bir rolü olabilmektedir.
• Aile işletmelerinde hangi rolü oynarsa oynasın bayanların, aynen beylerin yapmaları gerektiği gibi, ailedeki hakim değerlerin korunmasına özel bir önem vermeleri ve her türlü davranışları ile bunu sergilemeleri çok önemli ve gereklidir. Unutulmamalıdır ki bayanlar beylere göre daha fazla duygu kökenlidirler. Yapıcı ve uyumlaştırıcı rolünde daha etkindirler. İster anne, ister aynı iş yerinde çalışan eş, ister dışarıda başka iş yerinde çalışan eş, ister ev hanımı, ister evin yetişmekte olan genç kızı olsun bütün bayanların, benzer rollerdeki bütün beyler gibi aile şirketinin birlik ve beraberlik içinde olmasında önemli rolleri vardır. Bu rolün hakkı verilmelidir. Maalesef bazı rollerde görüyoruz ki işin, iş ortamının stresinden uzak herhangi bir üretim faaliyeti içinde olmayan ya da olamayan, çok üst düzeyde bir lüks yaşamın içinde yalnız kalan, hatta ruh sağlığı bozulmuş bayanlar az değildir.

Dr. İlhami Fındıkçı

(Davranış Bilimleri Uzmanı)