Makaleler

Liderlikle ilgili belki de yüzlerce bilgi ve beceriyi okudunuz, duydunuz, yaşadınız. Yüz birinciyi de birlikte paylaşalım. Paylaşalım çünkü liderlik zor iştir. Bu zorluğu liderin kim olduğuna ve günlük pratik davranışlarına bakarak anlayabiliriz.

Lider kimdir? Lider hayatı doludizgin yaşar. Her anına ayrı bir renk ve anlam kazandırır. Lider, etkindir, hareketlidir ve üreticidir. Rutini ve bağnazlığı sevmez. İster elektrik, kimya, gönül gözü, ister altıncı his deyin, onun karizması yani büyüleyici bir özelliği vardır. İnsanı etkiler, peşinde koşturur ve onu dinlemekten sıkılmazsınız.

Lider, bugünün hakkını vererek yaşarken yarını ve gelecek öngörüsünü göz ardı etmez. Kusur aramaya kendisinden başlar, başarıyı ekibine mal eder. Lider, kendisi ve değerleri ile barış içindedir, ilişkileri yumuşak ve ilkelidir, ailesine düşkündür. İletişim becerisi, en güçlü olduğu alandır. Nerede konuşacağını, nasıl konuşacağını bilir, uzmanlık gücüne inanır, çok iyi bir dinleyicidir. Büyük adam olduğu izlenimini vermeye çalışmaz çünkü zaten farklıdır, “ben” sözcüğünü çok az kullanır. Çok okur, çok gezer, bunları yaparken de işiyle yaşar ve girdiği ortamların rengini almaktan çok ortamlara renk ve şekil verir.

Lider, kavramsal düşünmeyi seven, kelimelere hâkim, dil becerisine yatkın en önemlisi sürekli öğrenmeye açıktır. Toplumca hoş karşılanmayan davranışları yoktur, insan olarak model olur. Ailesine, dostluklarına, geçmişine bağlılığı, bağımlılık noktasına geçmez, aşırı, haşarı, uçarı davranışlardan kaçınır.

Lider, genel olarak çevresinde sevilen ve birlikte olunmak istenen bir kişidir. Özellikle yüzü, jest ve mimikleri ile gülen ve pozitif bir insan görüntüsü sergiler. Sorunların değil, çözümlerin adamı olarak bilinir. Mütecaviz ve saldırgan değil, mütevazı ve uzlaştırıcıdır. Lider, çok çalışır, düzenli ve disiplinlidir. “Ben şunu bir türlü yapamıyorum” demez. Kendine egemendir. Duruşu, davranışları, konuşmaları ile güven verir. Değişime açıktır, kalite kaygısına sahiptir. Duygusal açıdan bir karıncayı bile incitmez, incitirse ağlayabilir. Buna karşılık insanları yakından ilgilendiren ve doğru olduğuna inandığı kararları da rahatlıkla verir.

Şimdi liderlik kavramının ve liderin temel davranışlarına aşinalığımızı arttırmak ve böylece çalışmamızın ilerleyen bölümlerinde liderlik ile ilgili bütün bilgileri daha rahat özümseyebilmek bakımından kimi tipik liderlik davranışlarını maddeler halinde ele almaya çalışalım:

• Liderlik, lider tarafından yönetilenlerin kendi hayatlarından memnun olmalarını, mutlu ve uyumlu hissetmelerini sağlayan bir sanattır. Bu sanatın icrası liderden lidere değişir. Kimi lider kendisinden vererek yükselir kimisi de diğerlerinden alarak yükselir.

• Verici lider, liderlik ettiği dönem boyunca yükselir. Liderlik etmediği, edemediği dönemde yükselmeye devam eder. Öldükten yıllarca hatta yüzyıllarca sonra da irtifa kazanmaya devam eder.

• Alıcı lider, yani maddi ve manevi yükselmesini sadece insanlardan aldıklarının üzerine kuranlar ise liderlik dönemlerinde yükselirler. Ama liderlik etmedikleri süreçte hızla düşerler. Çoğu zaman hayattayken bile unutulurlar.

• Liderlik görüntüde liderlik ve gerçek liderlik olarak da ayrılabilir. Görüntüsel liderlik de kişi, idealize ettiği liderlik tipini yakalamaya çalışır. Boyu, posu, giyimi kısacası maddi değişikliklerle lider formatına girmeye çalışır.

• Görüntüde liderlikte her davranış yapay, içeriden gelmeyen, olgunlaşmamış ve ortama göre şekillenen bir içerik ve yapı sergiler.

• Görüntüde liderlik, özde olmayan veya az olan ve insanların omuzlarına basarak yükselme sevdası içeren, çoğu zaman daha yükseklere ulaşmak için omuzlarına basılanları unutmaya endeksli bir liderlik tipidir. Bu yapay yükseliş, omuzlarına basılanlar yitirilince liderin çoğu zaman boşluğa düşmesine neden olur. Nitekim yukarılara yükseldikçe omuzlarına basılanlar azalır ve omuzlara basma alışkanlığı olanlar çoğalır.

• Yapay liderlik, görüntüde göz doldurmanın telaşında olup özde bir varlık ortaya koyamama tehlikesine yol açar. Yapay lider; süslü sözler, söylemler, sığ ve derinliği olmayan bilgiler, altı doldurulmamış çıkışlar ile kendisini ispatlamaya ve liderliğini sürdürmeye çalışır. Zorlandıkça da otoriteye başvurur. Sonuçta etrafında yer alanlar ya başka şansları olmadığı için katlanır ya da daha yüksek çıkarları olduğu için katlanır. Her iki olanağı olmayanlar da baş kaldırır ve giderler.

• Gerçek liderlik, lideri lider yapan ve her hangi bir insan olmaktan farklılaştıran özelliklerin tümünü içerir. En önemlisi de liderliğe destek verenleri yüceltme sanatıdır.

• Gerçek liderlik, kendisine alkış tutan çıkarcı ve “evet efendimci” taraftarların söz ve söylemlerinin değil, eleştirel bakan, lideri yoran, şaşırtan kişiliklerin söz ve söylemlerinin peşinden koşmaktır.

• Gerçek liderlikte lider, çevresindekilerden ne kazandığına ve kendisinin onlara ne kazandırdığına kafa yorar. Lider, sadece kişisel beklenti ile hareket etmemeye ve çevresine odaklanmaya özen gösterir.

• Gerçek lider, tanımlanmış olan liderlik süreci sonunda kayıp olan değil, tersine ortaya çıkan, farkı, değeri daha bir anlaşılan kişidir.

• Lider, sadece kendisini değil, takipçilerini de yeni ufuklarla, yeni olanaklarla, yeni dünyalarla, yeni kişiliklerle bir araya getiren ve onlara da irtifa kazandırmaya çalışan kişidir. Tüm bunlardan sonra lideri mi, örnek alınacak iyi bir insanı mı anlatıyoruz diye düşünebilirsiniz. Haksız da sayılmazsınız. Çünkü: lider özünde iyi bir insandır. Bu yazıları yazan ve okuyan bizler acaba ne kadar iyi insanlarız? Burada hepsini sayamadığımız liderlik davranışlarının ne kadarı bizde var, ne kadarı yok acaba?

Dr. İlhami Fındıkçı 

(Davranış Bilimleri Uzmanı)